Um líkama og sál - Í tilefni áttræðisafmælis föður míns, Baldurs S. Baldurssonar

Ef við skoðum himinhvolfin og áttum okkur á að jafnvel plánetan sem við búum á er ósýnileg þegar kemur að alheiminum, hvað er þá ein manneskja? Jafnvel minni en sandkorn á strönd í víðasta samhengi, en samt, ef við nálgumst jörðina og síðan mannkynið og síðan eina manneskju, jafnvel ársgamalt barna sem hefur nýlega lært að ganga, þá finnum við svo mikið, jafnvel í einu augntilliti eða einu brosi.

Þó að heimurinn sé svona víðfeðmur, og það sé svo mikið efni í honum og innihald að við náum aldrei nokkurn tíma að kynnast því öllu, þá er það ekki heimurinn sem skilgreinir hvað við erum, kjarna okkar. Líkaminn er efnislegi hluti okkar, en síðan höfum við andlega hlið, og það er í þessari andlegu hlið sem við finnum djúp gildi.

Það er þar sem við finnum manneskjuna og skilgreinum hana, það er þar sem við finnum ástina og kærleikann, hugrekkið og réttvísina, gjafmildina og auðmýktina, öll þessi gildi sem gera okkur að betri manneskjum, og ekkert endilega í þeim skilningi að við séum að sigra heiminn eða samkeppni við annað fólk, heldur í þeim skilningi að einbeiting á þessi gildi og þær dyggðir sem tengjast þeim, eru það sem hjálpar okkur að skapa tilgang í lífinu.

Því ef við horfum út í kaldann himingeiminn og komumst að þeirri niðurstöðu að þetta sé allt svo tilgangslaust því heimurinn er svo stór, eða á allar þær fréttir um þá alvarlegu og sorglegu atburði sem eiga sér stöðugt stað um víða veröld, þá erum við að horfa á heiminn út frá sjónarhorni sem tæmir sál okkar. 

En ef við horfum á heiminn út frá því kraftaverki sem hvert og eitt okkar er, öllum þeim hugsunum og tilfinningum og gildum sem við búum yfir og hvernig við tengjumst öðru fólki, þá höfum við kannski þrengt sjónarhornið, en það er fyllandi og safaríkt, gerir okkur glöð og sátt með lífið og tilveruna.

Þrátt fyrir að líkaminn sé áþreifanlegur og skynjanlegur, þá er það sálin sem veitir okkur þann tilgang sem við leitum að í lífinu. Þessi andlegi þáttur, sem oft er ósýnilegur og óskiljanlegur í hinum efnislega heimi, er í raun það sem gefur lífi okkar merkingu. Þegar við horfum út í alheiminn, getum við auðveldlega gleymt eigin litlu tilveru í stærðinni. En það er ekki stærðin eða umfangið sem skiptir máli; það er sú merking sem við finnum í okkar innra lífi, í tengslum okkar við aðra og í þeim gildum sem við veljum að lifa eftir.

Við getum ekki leyft að efnisheimurinn yfirgnæfi þá andlegu dýpt sem býr innra með okkur. Það er þessi andlega dýpt sem gerir okkur að því sem við erum,, sem gefur okkur getu til að elska, fyrirgefa og skapa. Við megum aldrei láta heiminn segja okkur að við séum minna virði en það sem býr innra með okkur. Í staðinn verðum við að líta inn á við, finna þann kjarna sem fær okkur til að þrífast, og leyfa honum að leiða okkur í gegnum lífið með von og tilgangi.

Þegar við veltum fyrir okkur því hvort sálin sé kjarni hverrar manneskju, eða hvort líkaminn eigi þann heiður, stöndum við frammi fyrir spurningu sem hefur angrað heimspekinga í árþúsundir. En ef við nálgumst spurninguna af innsæi og gagnrýnni hugsun sjáum við fljótt að við erum ekki bara samansafn efnislegra þátta. Við erum meira en líkaminn, meira en sú efnismassavél sem hreyfist í gegnum lífið.

Heimspekingurinn Descartes, sá frægi tvíhyggjumaður, var sannfærður um að líkaminn og sálin væru tvær sjálfstæðar einingar. Hann sagði: „Cogito, ergo sum“, eða „Ég hugsa, þess vegna er ég til“, sem undirstrikar að það er hugurinn eða andinn sem gefur okkur meðvitund og tilveru, ekki bara efnisleg tilvist. Á hinn bóginn, telja vísindalegir efnishyggjumenn að hugsanir okkar séu aðeins afleiðingar efnislegra ferla í heilanum, og að við þurfum ekki andlega vídd til að útskýra vitund okkar, að það sé ekkert annað en sjálfsblekking að telja eitthvað andlegt vera raunverulegt.

Þetta kallar á gagnrýna hugsun. Er það satt að allt sé hægt að útskýra með vísindum og efnishyggju, eða er eitthvað meira til í þessum heimi, eitthvað sem vísindin geta ekki mælt? Hvað með alla þá reynslu – fegurð, kærleika, hugrekki, hugleiðingar – hvernig getum við skilið þær ef við nálgumst heiminn aðeins með efnislegri nálgun?

Heimspekin gefur okkur engar einhlítar niðurstöður. Hið tvíþætta eðli mannsins, líkami og sál, þarf samhljóm. Þó að við getum ekki útskýrt hið andlega út frá hinu efnislega, þá felst styrkur okkar í því að samþætta þessi svið, ekki aðskilja þau. Því þó að við skilgreinum þau og notum tvö heiti, má vel vera að líkami og sál séu hluti af órjúfanlegri heild, jafnvel enn stærri og mögulega enn minni heild en við gerum okkur grein fyrir.

Það er ekki spurning um að vanrækja líkamann eða sálina, heldur um að viðurkenna að hvort tveggja hefur mikilvægt og samofið hlutverk í tilveru okkar.

Ef við einblínum of mikið á hina efnislegu hlið, getum við gleymt að meta virði þess sem gerir okkur mannleg. Ef við setjum sálina ofar öllu öðru, er okkur hætt til að hunsa þá reynslu sem líkaminn veitir okkur. En þegar við náum jafnvægi – þar sem líkaminn þjónar sálinni, og sálin veitti líkamlegri tilveru okkar tilgang – þá náum við mögulega að lifa merkingarbæru og áhugaverðu lífi.

Ef okkur tekst að lifa þessu stutta og litla sandkornslífi okkar með hugrekki, kærleika og visku, hver þarf þá að komast upp úr sandkassanum?


Hrós til þjónustuborðs Costco

Fór á þjónustuborðið í Costco. Þar tók kona á móti mér af erlendum uppruna. Eins og alltaf byrjaði ég með að segja frá erindi mínu á íslensku. Hún svaraði, svolítið hikandi og bjagað: “Er þér sama að ég tala íslensku?” Auðvitað var ég meira...

Hætturnar sem felast í fáfræði

Fáfræði skil ég, ef ég reyni að skilgreina hana, sem skort á gagnrýnu viðhorfi og áhuga til að leita sér þekkingar og visku. Það var einhvern tíma sem ég var að lesa samræðu eftir Platón að Sókrates sagði að fáfræðin væri uppspretta alls hins illa í...

Mistök og það sem við getum lært af þeim

Mistök eru framkvæmd sem hafa aðrar afleiðingar en við stefnum að, og eru þannig mótsögn í sjálfu sér við vilja okkar. Það er óhjákvæmilegt að gera fjölmörg mistök hvern einasta dag, svo framarlega sem við framkvæmum einhverja hluti. Mistökin geta verið...

Heimspeki í morgunmat: að byrja hvern dag með krefjandi spurningu

Ég hef unnið við heimspekikennslu, ekki bara á Íslandi, heldur víða um heim, þá mest með unglingum. Nú er staðan þannig að ég starfa ekki mikið við heimspeki lengur, en eins og alltaf er hún mér hugleikin. Hvern einasta morgun les ég texta úr einhverju...

Af hverju trúum við stundum blekkingum frekar en því sanna?

Sönnun byggir á staðfestum og rekjanlegum upplýsingum og sannanir er hægt að endurtaka hvar og hvenær sem er, svo framarlega sem þær eru framkvæmdar á kerfisbundinn hátt og með gagnrýnni hugsun að leiðarljósi. Sannanir sýna hvort að ákveðin fullyrðing sé...

Meðan bærinn okkar brennur

Nú er eldgos komið inn í Grindavík og hús farin að brenna. Við konan mín fórum í pottinn okkar í gær. Það væri kannski ekki í frásagnir færandi nema að potturinn er í Grindavík og hugsanlega var þetta í síðasta skipti sem hægt er að nota hann, enda...

Ekki er allt gull sem glóir, en samt veljum við það

Þegar við stöndum frammi fyrir ákvörðunum, hvort sem það er við að velja fulltrúa í kosningum, kaupa vöru, eða jafnvel velja bíl og íbúð, reynum við oftast að taka skynsamlegar og góðar ákvarðanir. Hins vegar blasir við okkur flókið vandamál. Þó við...

Ofurkraftar okkar

Sjálfsþekking er meira en bara íhugun. Hún er ferðalag inn í kjarna þess sem við erum. Hún felur í sér að skilja eigin persónuleika, tilfinningar, hugsanir, styrkleika, veikleika, gildi og skoðanir. Ferðalagið hefst þegar við íhugum eigin reynslu og...

Hvernig veljum við hvort við verðum góðar eða slæmar manneskjur?

Við heyrum stundum í fréttum um spillt og gráðugt fólk, glæpamenn og lygara, einræðisherra og fjöldamorðingja, eins og það sé sjálfsagður hlutur að mikil spilling og slæmir hlutir séu á gangi í samfélaginu. Það sé bara hluti af því að vera til. Það er...

Af hverju fylgir því mikill máttur að geta kosið?

Nú rignir frambjóðendum til forseta af himnum ofan, nokkuð sem sumum finnst fyndið, öðrum kjánalegt, einhverjum þreytandi, en með einum eða öðrum hætti er þetta ekkert annað en stórfenglegt. Að venjulegt fólk geti boðið sig fram í forsetaembættið í okkar...

Valfrelsið og allt það sem við kjósum yfir okkur

Stundum stöndum við fyrir vali í eigin lífi, stundum í kosningum, sem mun hafa áhrif á líf okkar, en hversu oft nýtum við þetta val að fullu? Hvenær veljum við virkilega það sem við vitum að er gott, hugsum valið í gegn, metum hvernig það hefur ekki...

Kostnaður spillingar og óheiðarleika

“Hamingjan veltur á gæðum hugsunar þinnar.” - Markús Árelíus Byrjum á örstuttri sögu: Það var einu sinni strákur sem var sjúkur í nammi. Hann elskaði alla litina, lyktina og bragðið sem kom úr hverjum einasta bita. Hann var lítill og átti...

Sjálfselskan og ástin

Byrjum á örstuttri sögu: Einu sinni, fyrir langa löngu, byggði vitur garðyrkjumaður gróðurhús. Hann skipti því í tvo hluta. Annar hlutinn var gríðarlega vel skipulagður, var með plöntum sem gáfu af sér bragðgóða ávexti, jurtir sem hægt var að nota við...

Hlutir sem geta spillt vináttu og ást

Það er fullt af mótsögnum í vináttu og ást, svona eins og hafstraumar sem bera fleka í óvæntar áttir. Stundum finnum við góða höfn, stundum rekumst við á sker. Sem börn gerum við fullt af mistökum sem hafa áhrif á samband okkar við önnur börn og annað...

Hvernig veljum við vini okkar?

Byrjum á örsögu: Það var einu sinni í fjárhúsi þar sem fleiri en 200 kindur dvöldu yfir veturinn, að það stóð autt á síðustu dögum sumars, að forvitin húsfluga flaug í kringum mús sem stóð uppi á staur og leit í kringum sig. “Af hverju stendur þú...

Hrærigrautur breytinganna

“Engin manneskja stígur tvisvar í sömu ána, því það er aldrei sama á og hún er aldrei sama manneskjan.” - Heraklítus Nú er aðfangadagur jóla. Oft hef ég haft tilfinningu fyrir hátíð, að það beri að fagna lífinu og fæðingu vonar og kærleika....

Hvernig vitum við hvaða hugmyndir okkar eru góðar?

“Eurika!” - Arkímedes Góð hugmynd er eitthvað sem virkar vel fyrir þann sem hefur hana og skaðar engan annan. Þú veist að hugmyndin er góð ef hún bætir líf þitt og tilveru án þess að rugla í lífi annarra. Góðar hugmyndir eru yfirleitt ekki...

Öngstræti þeirra sem vantar visku

Ó snotur maður hyggur sér alla vera viðhlæjendur vini. Hitt-ki hann finnur, þótt þeir um hann fár lesi, ef hann með snotrum situr. - Hávamál Flest okkar skortir visku með einum eða öðrum hætti. Við lærum fljótt að fela þennan skort, til dæmis með að...

Góður vilji: takmarkalaus uppspretta hins góða í heiminum

„Það er ekkert hægt að hugsa sér í heiminum né utan hans sem talist getur verið gott án takmarkana, annað en góður vilji.” - Immanuel Kant, Grunnur að frumspeki siðferðinnar. Ég oft velt fyrir mér hvernig maður getur þekkt muninn á því sem er...

Næsta síða »

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband