Hvaða máli skiptir siðferðið?

“Hið siðferðilega sem slíkt er algjört, og sem hið algjöra á það við um alla, sem þýðir frá öðru sjónarhorni að það á alltaf við. Það hvílir algjörlega á sjálfu sér, hefur ekkert fyrir utan sig sem er tilgangur þess, en er sjálft tilgangur fyrir allt utan þess sjálfs, og þegar hið siðferðilega hefur drukkið þetta allt í sig, fer það ekki lengra.” - Sören Kierkegaard

 

Þannig byrjar Kierkegaard pælinguna sem hann kallar “Problema I” í bókinni “Ótta og skjálfta”, en þar skoðar hann eðli þess atburðar í Biblíunni þegar Abraham var skipað af Guði að fórna syni sínum, til að sanna ást sína á Guði, sem býr til ákveðna þversögn, þar sem Guð á að standa fyrir allt hið góða í heiminum, en verkið sem Abraham átti að gera var í sjálfu sér illt.

 

Hvernig er hægt að framkvæma eitthvað illt en samt halda áfram að vera þátttakandi í hinu góða? Er það mögulegt?

 

Kierkegaard bendir á að þó hið siðferðilega sé algilt fyrirbæri, þá hefur það ekkert gildi nema farið sé eftir því, og þannig er það manneskjan sem er undanfari siðferðisins, en ekki öfugt. Mig grunar að Sören hafi rétt fyrir sér hérna, og í stað þess að fylgja eftir hans pælingum, langar mig að skoða þetta út frá eigin sjónarhorni, í dag. 

 

 

Manneskjan lifir í takmarkaðan tíma, en siðferðið jafn lengi og mannkynið. Svo framarlega sem það eru tvær manneskjur til staðar í heiminum, þurfa þær að lifa eftir ákveðnum reglum, og munu hafa siðferðisvitund til að byggja þessar reglur.

 

Það er ekkert mál fyrir okkur að byggja skýjaborgir siðferðilegra viðmiða, en þegar ekki er farið eftir þeim, þá breytist siðferðið í eitthvað fjarstæðukennt, sérstaklega fyrir þá sem fara ekki eftir því, en fyrir hina sem fylgja því eftir í lífi og verki, er enginn sannleikur mikilvægari. Slíkar manneskjur, sem framkvæma í anda siðferðis, hneykslast auðveldlega þegar aðrar manneskjur brjóta í bága við það, og hafa sterka tilfinningu um að slíkar framkvæmdir séu rangar, óháð því hvort þær fylgi lögum eða ekki.

 

Sú manneskja sem hagar sér í samræmi við siðferðið, er sú sem hefur velt fyrir sér hvað siðferði er, komist að ákveðnum niðurstöðum, er tilbúin að velta þeim frekar fyrir sér og jafnvel skipta um skoðun sé það skynsamlegt, og framkvæmir í samræmi við þessar niðurstöður.

 

Hinar manneskjurnar sem haga sér ekki í samræmi við siðferðið, hafa hugsanlega aldrei velt fyrir sér hvað það er og þess í stað viðtekið kreddur umhugsunarlaust, hafa ákveðið að skipta aldrei um skoðun, þrjóskast við til eilífðarnóns sama hvað hver tautar, og framkvæma í samræmi við eigin skoðun, hvort sem það er byggt á trú, lagabókstafi eða einhverju öðru, sem ekki er siðferðið sjálft.

 

Vandinn er að siðferðið sem slíkt, þó að það sé algjört og algilt, getur verið ósýnilegt þeim sem láta sér það ekki varða. Og sama hvað reynt er að sannfæra viðkomandi, þá skiptir það viðkomandi engu máli. Sjálfsagt er þetta ein af þeim fjölmörgu ástæðum sem valda tilvist trúarbragða og betrunarstofnanna. Við höfum sterka þörf til að samfélagið fylgi siðferðinu, og einhver verður að verja það.

 

En það er sama þó að siðferði í einu ríki hrynji, að við völdum taki fólk sem hefur mest áhuga á eigin hag eða annarlegum hugmyndum um heimsyfirráð eða annað, þá stendur slíkt alltaf yfir í takmarkaðan tíma, og þegar þeim tíma er lokið, byrjar samfélagið aftur að byggja sig upp, og sífellt er siðferðið til staðar, eitthvað sem virðist innbyggt í okkur öll sem heild, sem leiðir okkur til að byggja betra samfélag úr rústunum.

 

Við getum gagnrýnt ráðamenn fyrir að taka ákvarðanir sem eru siðferðilega vafasamar, en samt eru það ákvarðanir sem þeir mega taka, og þessar ákvarðanir móta samfélagið um stund, til að fylgja viðmiðum sem hafa lítið með siðferði að gera. Við getum fyllst miklum viðbjóði þegar við sjáum einhvern taka rangar ákvarðanir til þess eins að hagnast á þeim sjálfur, en jafnframt fyllst aðdáunar þegar einhver tekur ákvörðun sem er siðferðileg og hagnast viðkomandi ekki neitt, eins og þegar Guðni forseti ákvað að gefa launahækkun sína til góðgerðamála.

 

Ef við veltum aðeins fyrir okkur þeim Abraham og Ísak, manninum sem var ætlað að fórna syni sínum til að fylgja vilja Guðs, sjáum við skýrt að ef hann hefði framkvæmt þetta verk, hefði Abraham verið skilgreindur í nútímaskilningi sem róttækur bókstafstrúarmaður, jafnvel hryðjuverkamaður. En hefði hann ekki framkvæmt þetta voðaverk, hefði hann ekki farið að vilja Guðs, sem skilgreiningu samkvæmt myndi aldrei vilja að faðir dræpi son sinn, og væri sjálfsagt hægt að dæma sem skynsama manneskju þess í stað. 

 

Eina rétta ákvörðunin fyrir Abraham var að hunsa hið ímyndaða yfirvald sem ætlaðist til að hann þóknaðist því, en virða siðferðið sem kemur í veg fyrir að við framkvæmum sjálf slík voðaverk.

Athugasemdir

[Þorsteinn Siglaugsson, 7.1.2018 kl. 21:46]

Lev Séstof fjallar um söguna af Abraham í einu helsta verki sínu, In Job's Balances. Niðurstaða hans er að líkt og Abraham verði maðurinn að treysta guði algerlega, jafnvel þótt stundum hvetji hann til verka sem gangi þvert gegn siðferðinu, enda megi skynsemi mannsins sín á endanum einskis.

[Jón Þórhallsson, 8.1.2018 kl. 10:25]

Orðið SIÐFERÐI er mjög víðtækt hugtak;

þannig að þú verður helst að koma með DÆMI um viðfangsefni:

T.d. fóstureyðingar, dýraát, hefur fólk gaman af að sjá hjarta skorið úr lifandi svertingja í sturtuklefa í þáttaröðinni Ófærð, viljum við að gaypridegangan fái að stækka út í hið óendanlega; þannig að hér á landi verða ekkert nema trúðar og fífl hlaupandi um götur borgarinnar.