Af hverju banna 'þeir' eða ritskoða skoðanir og þekkingu?

Í pistli um ritskoðun leiddu hugleiðingarnar mig út í pælingar um bókabrennur og eyðileggingu á gögnum til að vinna málstað stjórnenda fylgi. Þá hugsaði ég með mér að ritskoðun og bann á ákveðnum upplýsingum væri sami hluturinn. En eftir nánari umhugsun hef ég komist að þeirri niðurstöðu að svo sé ekki.

Ritskoðun sýnist mér vera lævís leið til að útiloka ákveðnar upplýsingar. Klipptar eru senur úr kvikmyndum eða blaðsíður úr bókum, eða efninu jafnvel breytt aðeins til að hagræða sannleikanum.

Bönn á kvikmyndum og bókum er hins vegar allt annar handleggur. Íranskir stjórnmálamenn fullyrða að 300 sé árás Hollywood á íranska ríkið. Eins fáránlegt og þetta hljómar, þá festist þetta í hausnum á mér og sama hvað ég hristi mig til náði ég ekki að losa mig við þá hugmynd að bönn á listaverkum hljóti að vera mikilvæg vísbending um stöðu viðkomandi ríkis í heiminum og mannkynssögunni. Þegar þjóð fer að banna einhver svona hugverk þá fer sírena í gang. Til dæmis hef ég á tilfinningunni að kommúnistaríki, fasistar og nasistar; sem ganga út frá einni hugmyndafræði - hneigist til harðstjórnar og þeirri kröfu að stjórnendum sé fylgt skilyrðislaust af lýðnum - og að það sé þetta fólk, þegar það kemst til valda - sem bannar listaverk af ólíkum ástæðum. 

Nú vil ég renna yfir lista af bókum sem hafa lent á bannlista víða um heim og í mannkynssögunni, og ég velti því fyrir mér hvort að þessi fullyrðing sé sönn: að eitthvað alvarlegt sé að þjóðfélagi sem sér sig knúið til að banna listaverk eða hugverk af einhverju tagi. Ég held nefnilega að eitthvað alvarlegt sé að þjóðfélagi þegar kaffæra þarf andstæðar skoðanir. Helstu óvinir lyga, blekkinga og ritskoðunar á þekkingu eru gagnrýnin hugsun, mannúð, pólitísk ranghugsun, tjáningarfrelsi og trúfrelsi.

Ég vil taka það fram að mér finnst fullkomlega eðlilegt að banna allt það klám sem hefur sannarlega orðið til með kynferðislegu ofbeldi. Aftur á móti getur sönnunarbyrðin verið frekar erfið í slíkum málum. Og þá tel ég að verið sé að hefta tjáningarfrelsið á réttlætanlegan hátt, þar sem að ofbeldi er aldrei réttlætanlegt sem frumorsök.

Mér sýnist megin ástæðan fyrir banni á bækur felast í að viðkomandi rit hvetur til gagnrýnnar hugsunar á tímapunkti þegar stjórnvöld eru viðkvæm fyrir slíku. 

Hér er listi yfir nokkrar bannaðar bækur, og ég reyni að tilgreina ástæðu og óvin stjórnvalda sem verið er að bregðast við. Með dýpri greiningu er sjálfsagt hægt að túlka heilmikið út úr þessum lista.

Ég vil taka það fram að þessi listi er nánast afrit af samskonar lista á Wikipedia.  

Bók	Höfundur	Bókmenntategund	Ástæða	Óvinur ríkisins
The Age of Reason	Thomas Paine	Heimspekitexti	Bannaður á Bretlandi fyrir guðlast á 18. öld.	Gagnrýnin hugsun.
All Quiet on the Western Front	Erich Maria Remarque	Skáldsaga um hörmungar og heimsku stríðs.	Bönnuð af þýskum nasistum fyrir að vera mannskemmandi og móðgandi fyrir þýska herinn.	Mannúð og gagnrýnin hugsun.
Animal Farm	George Orwell	Pólitísk skáldsaga	Bönnuð í Malasíu af trúarlegum ástæðum.	Veit ekki.
Biblían		Trúarbragðarit	Bönnuð í Saudi Arabíu fyrir að vera ekki af múslimatrú.	Gagnrýnin hugsun.
Biko	Donald Woods	Ævisaga	Bönnuð í S-Afríku fyrir gagnrýni á aðskilnaðarstefnuna og hvíta ríkisstjórn.	Gagnrýnin hugsun og umburðarlyndi.
Black Beauty	Anna Sewell	Skáldsaga	Bönnuð í S-Afríku fyrir að nota orðið ‘svartur’ í titlinum.	Pólitísk ranghugsun.
Beautiful Retard	Matthew Hansen	Skáldsaga	Bönnuð í Bandaríkjunum vegna óþægilegs titils.	Pólitísk ranghugsun.
The Blue Lotus	Hergé	Teiknimyndasaga (Tinnabók)	Bönnuð í Kína þar sem að hún sýndi kínverska þjóðernisflokknum stuðning.	Pólitísk ranghugsun.
The Book of One Thousand and One Nights		Smásögusafn	Bönnuð í mörgum löndum þar sem múslimar stjórna.	Veit ekki.
The Communist Manifesto	Karl Marx	Ritgerð um hagfræði	Bönnuð í löndum andsnúnum kommúnisma þegar ‘rauða ógnin’ var í hámarki.	Gagnrýnin hugsun.
Doctor Zhivago	Boris Pasternak	Skáldsaga	Bönnuð í Sovétríkjunum til ársins 1988 fyrir gagnrýni á Bolsévíkaflokkinn.	Gagnrýnin hugsun.
For Whom the Bell Tolls	Ernest Hemingway	Skáldsaga	Bönnuð á valdatíma Franco á Spáni.	Veit ekki.
The King Never Smiles	Paul M. Handley	Ævisaga	Bönnuð í Tælandi fyrir gagnrýni á konunginn, Bhumibol Adulyadej.	Tjáningarfrelsi.
The Kingdom of God Is Within You	Leo Tolstoy	Ritgerð um trúarbrögð	Bönnuð af rússneska keisaraveldinu fyrir kristið og anarkískt innihald.	Gagnrýnin hugsun.
Lady Chatterley's Lover	D. H. Lawrence	Erótísk skáldsaga	Tímabundið bönnuð í Bandaríkjunum og á Bretlandi þar sem að hún braut þágildandi lög um klám. Einnig bönnuð í Ástralíu.	Tjáningarfrelsi.
Lolita	Vladimir Nabokov	Erótísk skáldsaga	Bönnuð í Íran og Saudi Arabíu fyrir að innihalda lýsingu á barnaníðingi.	Tjáningarfrelsi.
The Manchurian Candidate	Richard Condon	Pólitísk skáldsaga	Bönnuð í kommúnistaríkjum af pólitískum ástæðum.	Gagnrýnin hugsun.
Mein Kampf	Adolf Hitler	Pólitísk hugmyndafræði	Að eiga og selja þetta rit er lögbrot í Þýskalandi og Ausurríki vegna laga gegn nasisma.	Tjáningarfrelsi.
Nineteen Eighty-Four	George Orwell	Pólitísk skáldsaga	Bönnuð í Sovétríkjunum af pólitískum ástæðum.	Gagnrýnin hugsun.
One Day in the Life of Ivan Denisovich	Aleksandr Solzhenitsyn	Skáldsaga	Bönnuð í Sovétríkjunum af pólitískum ástæðum. Höfundur gerður útlægur.	Gagnrýnin hugsun.
The Peaceful Pill Handbook	Philip Nitschke and Fiona Stewart	Leiðbeiningar um líknardráp	Bönnuð í Ástralíu af pólitískum og siðferðilegum ástæðum.	Veit ekki.
Quotations from Chairman Mao Zedong	Mao Zedong	Safn	Bönnuð í S-Víetnam.	Veit ekki.
Rights of Man	Thomas Paine	Pólitísk ritgerð	Bönnuð í Bretlandi fyrir að styðja frönsku byltinguna. Bönnuð í keisaraveldi Rússa af sömu ástæðum.	Gagnrýnin hugsun.
The Satanic Verses	Salman Rushdie	Skáldsaga	Bönnuð á Indlandi og þjóðum sem stjórnaðar eru af múslimum fyrir guðlast. Bókabúðir neituðu að selja bókina af ótta við hefndaraðgerðir. Ayatollah Ruhollah Khomeini gaf yfirlýsingu um að Salman Rushdie væri réttdræpur.	Trúfrelsi.
Ulysses	James Joyce	Skáldsaga	Tímabundið bönnuð í Bandaríkjunum fyrir kynferðislegt innihald.	Tjáningarfrelsi.
Uncle Tom's Cabin	Harriet Beecher Stowe	Skáldsaga	Bönnuð í Suðurríkjum Bandaríkjanna og rússneska keisaraveldinu.	Tjáningarfrelsi.
We	Yevgeny Zamyatin	Vísindaskáldsaga	Bönnuð í Sovétríkjunum af pólitískum ástæðum.	Pólitísk ranghugsun.
The Wealth of Nations	Adam Smith	Hagfræðiritgerð	Bönnuð í Bretlandi og Frakklandi fyrir að gagnrýna kaupauðgisstefnuna. Bönnuð í kommúnistaríkjum fyrir kapítalískt innihald.	Gagnrýnin hugsun.
The Well of Loneliness	Radclyffe Hall	Skáldsaga	Bönnuð í Bretlandi fyrir að innihalda efni um lesbíur.	Tjáningarfrelsi.
Winds of Change	Reza Pahlavi	Stjórnmálaspeki	Bönnuð í Íran af pólitískum ástæðum.	Gagnrýnin hugsun.
Zweites Buch	Adolf Hitler	Handrit	Að eiga eða selja þetta handrit er lögbrot í Þýskalandi og Austurríki vegna laga gegn nasisma.	Tjáningarfrelsi.

Athugasemdir

[Oddur Ingi (IP-tala skráð) 14.3.2007 kl. 22:53]

er ekki þróunarkenning Darwins líka bönnuð í einhverjum ríkja Bandaríkjanna?

[Björn Heiðdal, 15.3.2007 kl. 01:06]

Hvernig var myndin 300?  Á ég að fara að sjá hana og er hún sögulega rétt?

[Jens Ívar (IP-tala skráð) 15.3.2007 kl. 08:45]

300 er gerð eftir sögu Frank Millers.. sögulega rétt? Það efast ég um.

 En ef þú fílar testósterón hlaðnar myndir, þar sem dregin er upp mynd af vígamönnum og bardögum.. þá er gaman að þessu

[Jens Ívar (IP-tala skráð) 15.3.2007 kl. 08:52]

Við lestur þessara lista og hugrenninga þinna þá vakna nokkrar spurningar. Hafa hugsanir og orð áhrif á manneskju? Hefur prentun áhrif á það hvernig fólk túlkar heimin og hefur prentið áhrif á hvernig fólk hegðar sér. Miðað við umræðuna og þennan lista þá virðist vera að stjórnmálamenn séu á þeirri skoðun. 

Ef þú værir stjórnmálamaður og kæmist að því að ákveðið rit hefur þau áhrif á fólk að það myndi nota ofbeldi, mundir þú ekki reyna að vernda fólkið.. jafnvel með því að banna ritið?

Þetta er mjög áhugaverð pæling með ríki og ritskoðun.         

[Hrannar Baldursson, 15.3.2007 kl. 09:00]

Ég ætlaði að fara á frumsýningu 300 síðasta sunnudagskvöld en þá var einfaldlega uppselt. Ég kíki á hana þegar byrjað verður að sýna hana og sendi þá inn gagnrýni.

[Snorri Bergz, 15.3.2007 kl. 20:28]

Vel gert Hrannar.

[Hrannar Baldursson, 15.3.2007 kl. 21:43]

Jóna: gaman að heyra það.

Snorri: takk. 

[Jón Steinar Ragnarsson, 18.3.2007 kl. 22:33]

Nasistar bönnuðu líka barnabókina Selurinn Snorri. How insane is that?

[Hrannar Baldursson, 18.3.2007 kl. 22:36]

Þetta með Selinn Snorra hafði ég ekki heyrt. En á hvaða forsendum?