Af hverju drepur maður mann?

 

"Hvenær drepur maður mann?" spurði höfuðskáld okkar. Við mættum einnig spyrja þessarar spurningar í dag þegar samfélagsmein virðast ætla fólk lifandi að drepa. Getur verið að efnahagslegur þrýstingur, grimmd og skilningsleysi jafnist á við fólskulegar líkamsárásir? Ein gerð árásar ræðst að grundvallarstoðum manneskjunnar í samfélaginu, hin að líkamanum. Hvort tveggja er alvarlegt. Hvort er alvarlegra? Varla stendur okkur á sama?

 

Af hverju drepur maður mann?

Ágæt vefsíða um hversdagssálarfræði svarar þessari spurningu ágætlega. Þar er þvi haldið fram að drápshvötin stafi af átta ólíkum ástæðum:

1. Fjandskap (innræti)
2. Bældum persónuleika
3. Hefnigirni
4. Upplifun fórnarlambs
5. Þráhyggju
6. Ofsóknarbrjálæði
7. Geðveiki
8. Illmennsku og reiði

Í síðustu viku heimsótti ég Ísland. Þá ræddi ég við fjölda fólks og spurði marga hvernig fólki litist á ástandið í þjóðfélaginu. Flestir voru frekar myrkir í máli og sögðu það sama. Að ástandið væri slæmt. Allir virtust eiga vini og fjölskyldumeðlimi í fjárhagslegum kröggum. Og margir furðuðu sig á að ekki væri þegar búið að sjóða upp úr. Það hlyti að gerast bráðlega. Þá spurði ég hvað þau hefðu að segja um jákvæðar fréttir frá stjórnvöldum, að allt væri á uppleið og full ástæða til bjartsýni. Svörin voru einatt á þá vegu að þarna væri um að ræða áróður, lygar og bull, sem gerðu bara illt verra.

Ég get alveg trúað því að soðið hafi upp úr hjá einum einstaklingi á mánudaginn var vegna upplifunar viðkomandi á ástandinu, þegar hann réðst á forstjóra lögmannsstofu með eggvopni, og að verði ekki tappað af þrýstingnum sem kraumar undir niðri, er ég hræddur um að þetta geti verið fyrsta af mörgum samskonar málum. Því hafi þetta gerst einu sinni, er mikil hætta á að þetta gerist aftur. Það er einfaldlega fastur liður í áhættumati að spyrja spurningarinnar: "hefur viðkomandi ógn orðið að veruleika á síðasta hálfi ári?" Sé svarið játandi, þá hækkar áhættustuðullinn töluvert og skynsamt fólk sér að eitthvað verður að gera í málinu. Hvort rétt sé að bregðast við með vörnum, eða fara forvarnarleiðina, er nokkuð augljóst atriði fyrir suma, en vefst sjálfsagt fyrir mörgum þeim sem á valdasprotum halda.

Mig grunar að mikill fjöldi Íslendinga upplifi bælingu, og finnist þeir vera fórnarlömb mafíu glæpamanna sem villtu á sér heimildir sem heiðarlegir bankamenn, stjórnmálamenn og útrásarvíkingar fyrir Hrun. Slíkt veldur ólgu sem getur sprungið við ólíkar aðstæður. Þegar einhver er bældur, vill hann geta tjáð sig. Þegar einhver upplifir sig sem fórnarlamb, vill viðkomandi geta kennt einherjum um, og jafnvel hefnt sín. Þannig er bara mannlegt eðli. Sama hvert þjóðernið er. Íslendingar eru líka manneskjur.

Afneitun á ástandinu mun ekkert bæta. 

 

Aðeins um umræðuhefðina á Íslandi: 

 "Höfuðmein pólitískrar umræðu á Íslandi manna á meðal í netheimum er ekki hið svokallaða skítkast – heldur hitt að menn lesa ekki það sem skrifað er og heyra ekki það sem sagt er heldur leyfa sér að lesa milli línanna og ímynda sér hvað liggur að baki orðunum og láta svo eins og þeir hafi lesið eða heyrt sína eigin túlkun." (Pétur Tyrfingsson)

Pólitísk umræða á Íslandi er lítið annað en gjamm og gól. Þetta sjáum við í útsendingum frá Alþingi þar sem þingmenn keppast við að hrópa niður ræðumenn úr öðrum flokkum. Einnig birtist þetta fyrirbæri í umræðuþættinum misvirta Silfri Egils, sífellt þegar stjórnmálamönnum er ætlað að ræða saman. Stundum tekst Agli að halda uppi skynsamlegum samræðum, og þá eru stjórnmálamenn yfirleitt fjarverandi. Þó með undantekningum.

Grundvöllur gagnrýnnar hugsunar er að skilja ekki aðeins eigin málstað, heldur einnig ólík sjónarmið um sama viðfangsefni, óháð því hver er á móti hverjum eða hvaða hagsmunir flækjast inn í málið.

Málsmetandi menn í samfélaginu hafa vogað sér að hafa þá skoðun, og sagt hana, að óánægjan í samfélaginu sé orðin það alvarleg að hún sé farin að brjótast út í ofbeldisverkum. Mér sýnist þeir hafa rétt fyrir sér. Þegar manneskja ræðst á aðra manneskju til að drepa hana, þá hlýtur viðkomandi að hafa ástæðu til, sama hvort viðkomandi eigi við sálræn vandamál að stríða eða ekki. Það er alltaf einhver ástæða, sama hversu klikkuð hún getur verið. Skoðaðu listann ofar í greininni og lestu yfir vefsíðuna sem vísað er í og kynntu þér af hverju fólk drepur fólk.

Í þessu tilfelli hafði skuld láglaunamanns upp á ellefu þúsund krónur stökkbreyst og orðið að áttatíu þúsund króna skuld. Með samningaumleitunum gat skuldin lækkað í fimmtíu þúsund krónur. Þetta getur hæglega verið dropi sem fyllir mælinn hjá manneskju sem hefur átt fjárhagslega erfitt. Það er fátt sem reynir jafnt á sálarlífið og þurfa stöðugt að hafa áhyggjur af því að geta séð fyrir grundvallarþörfum. Ekki veit ég hvort það var tilfellið í þessu dæmi, en get ímyndað mér að það sé ekki fjarri sannleikanum. 

Ég vil taka það sterklega fram, svo það fari ekki framhjá neinum, ég fordæmi alla glæpi, jafnt ofbeldisglæpi á líkamlega sem og fjárhagslega sviðinu. Það er ekkert sem réttlætir morðtilraun, en ég get vel skilið forsendurnar að baki slíku, enda sæmilega lesinn í bókmenntum og hef horft á bíómyndir. Einnig bendi ég þeim sem vilja öðlast frekari skilning á hvernig menn geta drepið menn, að lesa um heimstyrjaldirnar tvær, glæpasögur eftir Arnald, Larsson eða Nesbö, kíkja yfir gögn í réttarmálum, horfa á kvikmyndina "12 Angry Men", eða jafnvel "The Godfather" eða "Goodfellas". Hlustaðu á frásagnir Kúrda sem komust lífs af eftir tilraunir Íraka til þjóðarmorðs. Og þú getur öðlast einhvern skilning á fyrirbærinu, en sjálfsagt aldrei endanlegan. Mörg sambærileg og fróðleg dæmi má finna í Biblíunni, Kóraninum, goðafræði og öðrum bókmenntum.

Manneskja reynir að drepa aðra manneskju þegar hin manneskjan ógnar tilveru viðkomandi á einhvern hátt og af einhverjum ástæðum, annað hvort raunverulegum eða ímynduðum. 

 

Tengiliðir:

Everydaypsychology.com

Grein Péturs Tyrfingssonar

Mynd úr 12 Angry Men

Athugasemdir

[Haraldur Haraldsson, 8.3.2012 kl. 22:07]

Þetta er merkilegur pistill!!! og þarna mikið !!!sagt sem er satt og vi verum að velta okkurc uppúr/hafaðu hrós fyrir Hrannar!!!

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 8.3.2012 kl. 22:10]

Þetta er ágætt innlegg hjá þér í annars ansi einhæfa og lélega umræðu um ofbeldisverk í samfélaginu.   Þegar glæpafræðingar eru farnir að vara við sjálfri umræðunni þá er eitthvað orðið skrítið. Sem betur fer eru menn hættir að þegja kynferðisafbrotin í hel, en það er eitthvert tabú að myndast við að tengja ofbeldi við efnahagsástandið.  Vissulega góðar fréttir ef satt væri að ekki sé um aukningu sjálfsmorða og ofbeldis eftir hrun, hræddur er ég þó um að þar séu ekki öll kurl komin til grafar.

[Ómar Geirsson, 8.3.2012 kl. 22:12]

Takk fyrir mig Hrannar.

Kveðja að austan.

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 8.3.2012 kl. 22:40]

Tek algjörlega undir þetta.  Það er alveg með ólíkindum hvernig fólk sem reynir að rýna í ástandið og er í raun að spá í hvað megi betur fara eru rakkaðir niður og fólk æpir Úlfur Úlfur. Ég er líka sammála því að fólk almennt les ekki það sem fólk skrifar heldur býr sér til aðstæður sem eru þeirra málstað til framdráttar, og óskapast í sinni þröngsýni.  Þetta er bara orðið óþolandi í samræðum í dag.  Gott að fá svona sýn á málin rétt eins og ég lít á þetta.

[Jakob Andersen (IP-tala skráð) 8.3.2012 kl. 23:47]

Með þessari grein getum við alveg tekið Breivik í sátt. Það var bara ímyndarvandamál hjá honum.

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 8.3.2012 kl. 23:50]

Þvílíkt rugl hjá þér Jakob.  Þú setur ekki saman veruleikan og ruglið. 

[Theódór Norðkvist, 9.3.2012 kl. 04:25]

Áhugaverð nálgun, Hrannar eins og svo oft hjá þér. Að leitast við að skilja hvatir að voðaverkum jafngildir ekki samþykki á þeim.

Þeir sem hæst gala af hneykslun á þá Þór Saari, Marinó Njálsson og aðra sem hafa leyft sér þessar stórhættulegu vangaveltur, eru oftar en ekki stuðningsmenn stærstu hryðjuverkasamtaka Íslands, Sjálfstæðisflokksins og Samfylkingarinnar. Þeirra flokka sem hafa staðið fyrir meiri efnahagslegu ofbeldi en nokkrir aðrir flokkar.

Það er líka ofbeldi að drepa fólk hægt og rólega. Undir forystu Samfylkingarinnar er verið að reka efnahagslegar útrýmingarbúðir á þessu landi. Í þessum skrifuðu orðum. Grunnurinn að útrýmingarbúðunum var lagður á 13 ára valdaferli Sjálfstæðisflokksins.

Sama hvað menn gala af uppgerðri hneykslun, þá er eitt algjör staðreynd. Óréttlæti getur af sér ofbeldi. Á nákvæmlega sama hátt og lirfa breytist í fiðrildi (þó það sé vissulega jákvæðara ferli.)

[Bergur Ísleifsson (IP-tala skráð) 9.3.2012 kl. 05:00]

Það hefur verið alveg makakaust að fylgjast með vandlætingu sumra yfir grein Þórs Saari, sérstaklega pólitískum andstæðingum hans sem nýta sér málið margir hverjir til að gera það sem þeir saka Þór Saari um; að upphefja sjálfa sig.

[Vilhjálmur Árnason (IP-tala skráð) 9.3.2012 kl. 14:07]

Frábær pistill.

Það sem hefur verið að gerast undanfarin 4 ár er að tilveru fólks á Íslandi hefur verið ógnað á ýmsan hátt.

Sá sem ekki vill viðurkenna er ekki mjög vel tengdur raunveruleikanum.

[DoctorE (IP-tala skráð) 9.3.2012 kl. 14:35]

Það er ljóst að í samfélaginu eru öfl sem vilja stinga hausnum upp í rassgatið á sér og neita að horfast í augu við staðreyndir.. eins og það að samfélagið er á tæpasta vaði.. við skulum bíða og sjá hvort.. tja Helgi Seljan borði buxurnar sínar þegar meira gerist af svona.
Þór er auli að biðjast afsökunnar á sannleikanum.. mar bara á ekki orð.

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 9.3.2012 kl. 16:47]

Já auðvitað áttu þau ekki að biðjast afsökunar á því sem þau gerðu ekki.  Það er næstum eins og að játa á sig glæp.

[Guðbjörn Jónsson, 9.3.2012 kl. 16:56]

Takk fyrir þessa grein Hrannar. Ég er alvarlega farinn að velta fyrir mér hvort slæmur lesskilningur sé útbreiddari en talið hefur verið. Sé það svo, er kannski verið að gera kröfur til fólks sem það getur ekki uppfyllt, þ. e. að það skilji lesmálið sem stendur fyrir framan það. Það gæti harmonerað við þessa tilfinningu, sem margir hafa, að viðbrögðin við því sem sagt er á prenti verði svo langt frá þeim skilningi sem lagður var í skriftirnar. Ég held í raun og veru að þjóðfélag okkar sé mun verr statt en fólk vill enn viðurkenna. En ég óttast að illa gangi að fá þokkalega heilbrigt fólk til að taka að sér það verkefni að endurreisa almennt siðferði og heiðarleika í samfélaginu.

Greinin þín var góð og vel upplýsandi, eins og ævinlega er um efni sem frá þér kemur.

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 9.3.2012 kl. 16:59]

Tek undir með þér Guðbjörn.  Þetta offors sem fólk sýnir er með ólíkindum, sendiboðarnir eru alltaf skotnir, minnir mig á Lúkas og fleiri atvik, þar sem fólki er hegnt fyrir að segja það sem aðrir hugsa.

[Theódór Norðkvist, 9.3.2012 kl. 17:30]

Þór og Margrét eru einungis að biðja aðstandendur fórnarlambsins afsökunar, ef orð þeirra skyldu hafa sært þá. Þau segjast gera það vegna þeirrar óvægnu umræðu sem skapast hafi. Eru eflaust að tala um fjaðrafokið frá Helga Seljan og ýmsum hér á moggablogginu.

Þau eru ekki að taka orð sín að neinu leyti til baka, enda engin ástæða til. Nálgun þeirra á efninu var í meginatriðum góð, þó deila megi um hvort a.m.k. Þór hefði getað hagað orðavali sínu á betri hátt.

[Theódór Norðkvist, 9.3.2012 kl. 17:31]

Rétt að láta fréttina um afsökunarbeiðnina fylgja.

Hér.

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 9.3.2012 kl. 18:50]

Já þetta er góð ábending hjá þér Theódór.

[Marinó G. Njálsson, 10.3.2012 kl. 01:40]

Við verðum að taka umræðuna um það af hverju hlutirnir eru að gerast í þjóðfélaginu.  Já, reiði er stórþáttur, en hún er ekki rök fyrir hnífstungu eða morði.  Fjölmargir einstaklingar eru reiðir, en fremja samt ekki morð.  Nei, ástæðan er mun djúpstæðari en jafnframt einfaldari.  Hinn djúpstæði þáttur er undirmeðvitundin og hvernig hún velur fyrir mann aðgerðir sem hún hefur skráð niður að væru eðlilegar að framkvæma í ákveðnu ástandi.  Hin einfalda er vegna þess að einhver annar hefur gert þetta eða eitthvað svipað áður.  Þarf ekki að hafa gerst í veruleikanum.  Nóg er að hafa séð það í sjónvarpi eða lesið um það í bók.

Kjarninn í þessu er að við höfum ekki vald á siðgæðisvitund okkar og fórnum henni fyrir það sem í fyrstu er mögulega brjálsemisverk.  Ef við komumst upp með  það, þá endurtökum við verknaðinn, þar til annað hvort siðgæðivitund okkar (eða einhvers nákomnum okkur) tekur fram fyrir hendurnar á okkur eða að við erum staðinn að verki, böstuð.  Ekki segja mér að brjálæðingarnir sem taka þátt í hópnauðgunum hafi alltaf talið þetta sjálfsagða athöfn.  Nei, á einhverjum tímapunkti brást siðgæðisvitundin þeim og meðan enginn stoppar þá af, þá halda þeir áfram og ekki bara það, þeir ganga alltaf lengra í hvert sinn.

Við breytum ekki ástandinu, ef ekki má tala um það.  Ef ekki má reyna að skilja hinn undirliggjandi vanda eða meinsemd.

[Hrannar Baldursson, 10.3.2012 kl. 17:52]

Takk fyrir allar þessar góðu athugasemdir.

Að sjálfsögðu á ekki að kæfa neina umræðu vegna hneykslunar eða annarlegra hagsmuna. Það er í sjálfu sér verra en nokkur skoðun.