Aðför að tjáningarfrelsi hjá íslensku smásamfélagi. Er frelsið til skrauts? Skulu hinir óþægilegu þegja?

Það eina rétta er að beina valdinu gegn þeim sem misnotar tjáningarfrelsi sitt; en ekki gegn miðlinum sem slíkum og þar með samfélaginu öllu. Frelsi er vald og öllu valdi fylgir ábyrgð.

Áður en lengra er haldið, þá vil ég taka fram að ég er ekki að gagnrýna persónur, heldur skoðanir þeirra og athafnir sem ég tel vinna gegn gildi sem ég met mikils; ritfrelsi, tjáningarfrelsi, hugsunarfrelsi, með öllum þeim bólum og ljótleika sem fylgir.

Á Skákhorninu í dag, sem hefur verið umræðuhorn skákmanna á netinu til margra ára, stofnað af Daða Erni Jónssyni, sem hefur forritað það meðal annars til að geta skráð og sýnt skákir á gagnvirkan hátt, skrifar Guðfríður Lilja Grétarsdóttir, forseti Skáksambands Íslands þennan stutta en stórmerkilega pistil: 

 

Nýverið kom fram fyrirspurn frá skólastjóra Skákskóla Íslands, Helga Ólafssyni, um afstöðu stjórnar S.Í. til þess hvort linkur á skákhornið ætti að vera til staðar á nýju skákfréttasíðunni, þar sem m.a. væri að finna niðrandi og ósæmandi ummæli í garð barna og unglinga jafnt sem annarra. Helgi verður væntanlega einn pistlahöfunda á nýju fréttasíðunni, en í vinnslu er m.a. að skákdálkar Morgunblaðsins birtist þar reglulega.

Áhyggjur og ábendingar frá fleiri aðilum hafa einnig borist til eyrna stjórnarmanna S.Í., bæði frá foreldrum og öðrum, vegna meiðandi skrifa sem hér fari fram, en umræðuhornið er hvorki á vegum Skáksambandsins né aðildafélaga þess.

Stjórn Skáksambandsins hefur í framhaldinu fjallað sérstaklega um málið og tekið þá ákvörðun að vera ekki með link á skákhornið á nýju fréttasíðunni.

Mat stjórnar Skáksambandsins er þetta: Reynslan sýnir ítrekað að siðareglum og framfylgd þeirra er alvarlega ábótavant á skákhorninu. Börn og unglingar verða hér fyrir barðinu á meiðandi umfjöllun og niðurrifi, og persónubundin meiðyrði og svívirðingar birtast hér hvað eftir annað. Skáksambandið vill ekki tengja nafn sitt við slíkt á opinberum fréttasíðum sem það ber ábyrgð á og vísar því ekki í skákhornið.

F.h. stjórnar S.Í.

Guðfríður Lilja Grétarsdóttir

 

Vísað er sérstaklega í skrif einnar manneskju sem hefur að mínu mati vissulega skrifað ósanngjarnan texta um börn og unglinga; sem einnig hefur skaðað orðspor skákarinnar, en fyrir vikið hefði mér þótt rétt að viðkomandi einstaklingur fengi umfjöllun hjá siðanefnd SÍ og erindið jafnvel sent til alþjóðlega skáksambandsins FIDE. Þess í stað er ákveðið að sníða hjá allri þeirri umræðu sem á sér stað meðal annarra skákmanna.  Þessu var fylgt eftir af umsjónarmanni hornsins sem sagði meðal annars:

 

Í framhaldi af þessu er rétt að geta þess að ég hef nú ákveðið að taka upp mun hertari ritstjórn hérna á Skákhorninu enda hefur umræðan á köflum farið út í algjöra vitleysu.  Þessi herta ritstjórn hófst í morgun og mun verða framfylgt í framtíðinni og mun ég ekki hika við að henda út skeytum og setja menn í bönn ef þurfa þykir. (Sigurbjörn Björnsson)

 

Þetta finnst mér köld og hörð skilaboð, sem vekja spurningar.

Þarna er í tveimur erindum verið að mæla með notkun ritskoðunnar. SÍ vill óbeina ritskoðun með því að sníða hjá þessum síðum af vefnum skak.is, sem var á sínum tíma þekktur sem hlutlaus fréttamiðill um skák á Íslandi; en hefur allt í einu orðið að málpípu Skáksambands Íslands, sem reyndar hefur tilheyrt heimasíðu SÍ til þessa; en hlutleysinu er sjálfsagt fórnað vegna þess að SÍ borgar ritstjóra skak.is laun. Þar með eru forsendur fréttamiðilsins foknar út í veður og vind.

Hin skilaboðin finnst mér jafnslæm, en þar er beinni ritstýringu hótað. Ég játa að eftir að hafa lesið þetta hef ég ekki lengur áhuga á að skrifa neitt á Skákhornið, þar sem að stjórnandi gæti  auðveldlega fjarlægt það sem honum líkar ekki, enda hefur hann hótað því. 

Alvarlega málið er að lýðræðisleg samræða hefur tapað ákveðinni baráttu í þessum míkróheimi sem skákheimurinn á Íslandi er. Vegna þess að einn maður hefur verið óþægilegur og stingur aðra með athugasemdum sem svíða, og oft á ósanngjarnan hátt, þá finnst fólki að lýðræðislegi samræðugrundvöllurinn megi hverfa. Ég er sannfærður um að þessi einstaklingur telur sig vera í fullum rétti; að gera athugasemdir út frá eigin skoðunum og gildismati; hann er bara svo klaufalega óvarkár gagnvart tilfinningum annarra, og virðist algjörlega sama um þær, að það gerir hann mjög óvinsælan, og jafnvel hataðan og fyrirlitinn - sem mér finnst reyndar alltof langt gengið fyrir ummæli á skákvef.

Það er engum greiði gerður með að þagga niður í þessum manni eða Skákhorninu. Þar hafa birst góðar umræður um skák og skákmót, Hornið hefur verið notuð til þess að hrósa fólki þegar vel gengur, og verið mikið lesin af skákmönnum almennt. Það að allir hafa rétt til að tjá sig án hömlunar og án þess að eiga á hættu að skrif þeirra verði strokuð út af ritskoðara; er sjálfsagður réttur fólks í lýðræðissamfélaginu Íslandi; en ekki forréttindi eins og umsjónarmaður Hornsins virðist álíta. 

 

Ég skora á Skáksamband Íslands og umsjónarmann Skákhornsins að endurskoða hug sinn.

• Viljum við búa í samfélagi þar sem opin samræða er heft að einhverju marki?
• Viljum við lifa í samfélagi sem tekur þannig á málunum þegar hitnar í kolunum; að ekki allir fái að tjá sig, að ekki allir fái að láta í sér heyra; einfaldlega vegna þess að það særir hugsanlega tilfinningar einhverra einstaklinga?

Ritskoðun tilheyrir aðeins einræði. Kommúnistaríki hafa lengi verið gagnrýnd fyrir ritskoðun á pólitískum skoðunum, Kínverjar hafa verið gagnrýndir fyrir að ritskoða Internetið, repúblikanar í Bandaríkjunum hafa verið gagnrýndir fyrir að ritskoða allt sem gagnrýnir ríkisvaldið, Chavez í Venesúela hefur verið gagnrýndur fyrir að loka sjónvarpsstöðvum sem hann var ósáttur við; og nú gagnrýni ég skákyfirvöld, sem sækja vald sitt til íslenska lýðveldisins og félagsmanna sinna, fyrir að ritskoða Skákhornið.

 

Nokkrar tilvitnanir:

 

Ég er ósáttur við það sem þú segir, en ég mun verja fram í dauðann rétt þinn til að mæla hug þinn. (Voltaire 1694-1778)

 

Ef ekkert má birta nema það sem yfirvöld hafa fyrirfram samþykkt, hlýtur vald að staðla sannleikann. (Samuel Johnson 1709-1784)

 

Skoðanir fólks eru ekki undir stjórnvöld komin eða yfirráðasvæði þeirra. (Thomas Jefferson, 1743-1826)

 

Ef eitthvað er til staðar sem þolir ekki frjálsa hugsun, leyfið því að brotna. (Wendell Phillips 1811-1884)

 

Ritskoðun endurspeglar skort samfélagsins á sjálfstrausti. (George Bernard Shaw 1856-1950)

 

Athugasemdir

[Þ. (IP-tala skráð) 11.8.2007 kl. 02:22]

Er ekki heldur lítið gert úr því fólki sem býr við raunverulega ritskoðun, með því að nota sama orð um það að tiltekin frjáls félagasamtök ákveði að vera ekki með tengil á vissa síðu á sinni eigin? Sjálfur vísar þú á ýmsar heimasíður. Ef þú af einhverjum ástæðum ákveddir að hætta vísun á einhverja þeirra, þá hefðir þú á engan hátt skert tjáningarfrelsi þess sem heldur þeirri síðu úti. Ef þú tækir fyrir möguleika fólks til að gera athugasemdir á síðu þína - eða bannaðir og eyddir út ákveðnum tegundum athugasemda - þá hefðir þú ekki heldur brotið tjáningarfrelsi nokkurs manns. Í tjáningarfrelsi felst það að hið opinbera bannar borgurunum ekki að koma skoðun sinni á framfæri, tala fyrir henni, gefa hana út, et cetera. Tjáningarfrelsi einstaklings færir honum hins vegar engan rétt til þess að aðrir einstaklingar sjái honum fyrir vettvangi til að koma skoðuninni á framfæri; og breytir engu hvort þessir aðrir eru einn maður, fámennt skáksamband eða einhver Sigurbjörn.

[Kári Elíson (IP-tala skráð) 11.8.2007 kl. 08:09]

Ágætis grein hjá þér þ sem þorir þó ekki að skrifa undir nafni vegna ótta við ritskoðun eða hvað...Skáksambandinu ber engin skylda til að auglýsa aðrar síður með linkum þótt tenging Hornsins við það hafi verið með þeim hætti sem Hrannar bendir á. Framtíð Hornsins er ekki undir Skáksambandinu komið heldur þeim sem skrifa þar og þeim sem stjórna því. Hvað hinn röggsama Sigurbjörn varðar þá er honum vandi á herðum því sem einhversskonar ábyrgðamaður getur hann lent í allsskonar eldi vegna þes sem aðrir skrifa á Hornið. Eins og fram hefur komið í ýmsum málum á netinu sem hafa endað með kærum og lögsókn osfrv. þá verða menn að passa upp á hvað er skrifað á þeirra síður.Allt sem varðar börn og unglinga er líka viðkvæmara en annað. Varla skerðing á tjáningarfrelsi eins eða neins þótt Sigurbjörn seti einhver mörk á Horninu því menn geta þá bara tjáð sig annarsstaðar. T.d. eins og hér á þessari ágætu síðu.

[Hrannar Baldursson, 11.8.2007 kl. 09:31]

Blessaður Kári og takk fyrir góða athugasemd. Málið er að þarna kemur upp tilfelli þar sem einstaklingur skrifar óþægilega um persónur og börn. Tekið er á þessu með því að sniðganga viðkomandi vefsvæði og svo er öllum í þessu litla samfélagi hótað að skrif þeirra verði ritskoðuð, og ef ritskoðara líkar ekki efnið, þá verði því hent.

Ég geri mér fulla grein fyrir að í heildarsamfélagi íslensks samfélags hefur þessi ákvörðun nákvæmlega enga þýðingu. En aftur á móti er hugmyndin sem notuð er til að taka á vandamálinu mjög vafasöm. 

Hugsaðu þér að nákvæmlega það sama gerðist í stærra samhengi. Svipaðir hlutir hafa reyndar gerst og íslenska þjóðin verið fórnarlamb, t.d. þegar um alþjóðlega hvalveiðiráðið er að ræða; þar sem Íslendingar þóttu mjög óþægilegir vegna þeirrar opinberu skoðunar sinnar að hefja hvalveiðar á ný, þá var lýðræðislegur réttur okkar skertur af meirihlutanum.

Á einungis að leyfa þeim að tjá sig sem eru þægilegir og pólitískt rétthugsandi? Og ef einhver birtist sem er ekki þægilegur, eiga þá allir að gjalda fyrir það? Hver er svosem skaðinn af manni eins og Torfa Stefánssyni? Ber hann ekki ábyrgð á eigin skrifum? Af  hverju heldur umsjónarmaður Skákhornsins að hann beri ábyrgð á skrifum Torfa?

Kári, þegar þú segir að þetta sé ekki skerðing á tjáningarfrelsi, held ég að þú hafir rangt fyrir þér. Við verðum að líta á umfangið. Þetta er skerðing á tjáningarfrelsi smásamfélagsins íslenska sem kallast skákmenn; þar sem að skrif þeirra verða hér eftir ekki jafn aðgengileg og áður; auk þess að minni líkur eru á að menn skrifi texta sem þeim finnst varið í sé þeim ógnað með því að ef umsjónarmanni líkar illa textinn, verði hann eyddur. Þetta er skerðing á tjáningarfrelsi þeirra sem hafa verið að tjá sig um skák á Skákhorninu.

Aftur á móti er þetta eins og dropi í hafið ef við lítum á allt íslenska samfélagið, eða alheimssamfélagið; þar sem allir geta komið sínum skoðunum á framfæri með bloggi og eigin vefsíðum. En það er ekki málið; umfangið er íslenski skákheimurinn og þar hafa stjórnvöld einfaldlega beitt ritstýringu sem stjórntæki. Aðferðin er einfaldlega ekki í samræmi við hugmyndir um lýðræðislega, frjálsa hugsun og tjáningu.

[Guðrún Magnea Helgadóttir, 11.8.2007 kl. 14:28]

Ég veit ekki hvort ég er á réttum á blogginu með að benda á heimasíðu mína á Google. En þeir sem velja sannleikann í öllum málum, þá lesið. http://mal214.googlepages.com

[Erlendur S. Þorsteinsson (IP-tala skráð) 11.8.2007 kl. 15:47]

Það var Evelyn Beatrice Hall sem sagði "I disapprove of what you say, but I will defend to the death your right to say it", ekki Voltaire.  Hún skrifaði þetta í ævisögu Voltaire til að lýsa hugsjónum hans.

[Ólafur Þórðarson, 11.8.2007 kl. 18:39]

Öll umræða á netinu er vandmeðfarin, á meðan einstaka aðilar nota nafnleynd "til að úthúða", þá held ég að flestir séu einfaldlega að ræða hlutina. Það er líka grátt svæði þar sem spurning er hvort óæskilegar skoðanir, frekja og annað spilar á hver er fjarlægður. Oft held ég að það séu skoðanir sem ekki samræmast ritstjóra eða jafnvel fordómar á borð við það að einhver sé "nafnlaus."

Það má vel segja að oft sé fólk tekið úr umferð þegar hægt hefði verið að notast við einfaldar aðferðir, byrja á að benda viðkomandi á reglur og stighækka ábendingar áður en ferið er að loka á nöfn eða IP tölur.

Kv.

Ólafur

[Sigurður Daði Sigfússon (IP-tala skráð) 11.8.2007 kl. 20:41]

Sæll Hrannar og takk fyrir áhugaverða færslu.  Ég er reyndar í meginatriðum ósammála þér og sé ekki hvernig ákvörðun stjórnar SÍ eða harðari ritskoðun admin á Skákhorninu komi niður á tjáningarfrelsi einhverra einstaklinga.  Stjórn SÍ er með ákvörðun sinni einfaldlega að rjúfa tengsl SÍ við vefsvæði þar sem fara fram skrif sem eru ekki núverandi stjórn að skapi.  Admin Hornsins er síðan ekki að brjóta á tjáningarfrelsi neins með ritskoðun sinni því Skákhornið er í einkaeigu og rekið af admin þess sem ræður hvað er á þeirri síðu.  Enda geta allir sem eru þar ósáttir einfaldlega stofnað sína eigin síðu (t.d. blogg eins og þetta) og komið þar skoðunum sínum á framfæri.  Tökum sem dæmi um að ef ég færi nú inn á hvern einasta þráð á þessari síðu þinni og setti þar inn linka á klámsíður væri það þá brot á tjáningarfrelsi mínu ef að þú eða admin á Moggablogginu mynduð eyða þeim linkum?  Nei í raun ekki því síðan er í ykkar eigu og undir ykkar stjórn og ég tjái mig hér vitandi það.

Bestu kveðjur,
Daði 

[Hrannar Baldursson, 11.8.2007 kl. 21:01]

Blessaður Daði,

Við erum frekar oft ósammála, enda virðumst við skilja heiminn á svolítið ólíkan hátt. Þú ert samt ómetanlegur.

Ef ég fjarlægði þessa ímynduðu klámlinka og blokkaði notandann sem gerði þetta væri ég í fullum rétti, enda væri ég að fylgja eftir almennu netsiðferði og væri að bregðast við nákvæmlega þessu áreiti, en ekki kerfinu sem gerði áreitið mögulegt; en ef ég myndi loka á allar athugasemdir og þurrka út allar þær skoðanir sem ég væri ósammála (eins og reyndar sumir gera) þá þætti mér ég genginn of langt. Skákhornið er umræðugrundvöllur fyrir íslenska skákmenn á netinu og hefur verið það í 10 ár. Þess vegna finnst mér óskynsamlegt af Skáksambandinu að sniðganga það.

Þó að einn maður (og aðrir meðvirkir) hafi enga stjórn á sér og sé dómharður á starf skákforystunnar, er gagnrýninn á hitt og þetta og óvæginn gagnvart nákvæmlega öllum, þá er betra að snúa viðbrögðum að þessum einstaklingi heldur en að öllum þeim sem nota þetta umræðusamfélag). 

[Ásdís Sigurðardóttir, 12.8.2007 kl. 00:21]

Takk fyrir þessa umfjöllun, var ekki meðvituð um þennan vef eða umræðuna þar. 

[Sæmundur Bjarnason, 12.8.2007 kl. 10:51]

Hrannar! Ég er að mestu sammála þér um greiningu þessa vanda. Skáksambandið er sannarlega komið út á hálan ís með því að koma í veg fyrir að linkur sé á hornið frá bloggi á þeirra vegum.Torfi Stefánsson er að mínum dómi oft mjög óvarkár í skrifum sínum og ég get ekki betur séð en hann sé oft beinlínis rætinn í því sem hann skrifar um Helga Ólafsson. Það er hinsvegar ófært að láta alla notendur hornsins gjalda þess.En ég er ekki sammála þér um Sigurbjörn stjórnanda hornsins og mér finnst hann oftast gera eins vel og hann getur. Hann er ekki í öfundsverðri aðstöðu og ég veit ekki til þess að hann hafi sóst eftir þessu.Tilkynning hans um að henda út efni var samt óheppileg, en ég held að hann hafi bara sagt þetta til þess að reyna að koma í veg fyrir að Skáksambandið eða aðrir aðilar geti haft ástæðu til að nota útilokunaraðferðir eins og hér eru til umræðu.

[Marinó G. Njálsson, 12.8.2007 kl. 11:32]

Hrannar, ég verð að viðurkenna, að ég er ósammála þér.  Á meðan ritstjóri spjallborðsins leyfir umræðu sem gæti varðað við lög, bent til einelti, verið rætin eða bara einfaldlega dónaleg, þá er Skáksambandið í fullum rétti og mér liggur við að segja skyldugt að fjarlægja þennan hlekk.  Það er röng túlkun hjá þér að verið sé að skerða tjáningarfrelsið.  Þeir sem vilja mega segja það sem þeir vilja hvar sem er.  Það sem gerist er að Skáksambandið ætlar ekki að hjálpa til við að koma þessum skoðunum á framfæri.  Það er ekki skerðing á tjáningarfrelsi.  Það má ekki rugla saman því að birta ekki efni á vefnum og að vera ekki með hlekk að því.  Skáksambandið er ekki að þagga niður í síðunni, heldur einfaldlega benda á að efni hennar er ekki í þeim anda sem Skáksambandið vill láta bendla sig við.

Tjáningarfrelsi snýst um að geta sagt skoðanir sínar umbúðalaust.  Það snýst líka um að sá sem tjáir sig standi fyrir ummælum sínum.  Að skrifa rætin, nafnlaus innlegg á spjallsíðu hefur ekkert með tjáningarfrelsið að gera.  Það er sjúkt. 

Víða um heim, þá bera ritstjórar vefsíðna ábyrgð á því að hlekkir sem þeirra síður vísa á innihaldi ekki efni sem varðar við lög.  T.d. ef vefsíða sem vísað er á inniheldur tengil á síðu sem inniheldur kynþáttaníð eða barnaklám, þá er hægt að lögsækja vefstjórann, þó svo að það sé síða á milli.  Við göngum ekki svona langt hér, en ég ber virðingu fyrir þeim sem bera nægilega virðingu fyrir öðrum til að leyfa ekki dónaskap, rætni og níð á sínum síðum eða vísa ekki á síður þar sem slíkt á sér stað.