Þessi blessaða heimspeki er alls staðar

"Ég mæli með því að enginn skuli gefast upp á góðu verki. Við veljum öll ákveðna leið til að vera í þessum heimi. Sum okkar gera suma hluti vel, en aðra hræðilega illa. Við eyðum helmingi ævi okkar í að leita eftir öllu því RÉTTA - réttu menntuninni, rétta starfinu, réttu vinunum, rétta húsinu, og svo framvegis. Sannleikurinn er sá að það er ekkert rétt eða rangt; það er allt hugarástand. Þú getur verið hluti af nánast hverju einasta kerfi að eigin völ. Valið til að vera sá sem þú ert hvílir á þér og engum öðrum. Jafnvel þó að þú veljir að gera hluti sem þér líður ekki vel með, þá geturðu ekki haldið áfram að gera þá lengi. Að lokum missirðu áhugann; það er grundvöllur mannlegs eðlis. Þetta á við um allt sem við gerum í lífinu." Rahul Prabhakar (2006)

Ég las þetta úr ansi skemmtilega grein í gær á bloggi indverska tæknihöfundsins Rahul Prabhakar sem starfar hjá Samsung samsteypunni í Kóreu. Greinin þótti mér öll áhugaverð, en svo þegar hann fer út í heimspekilegar pælingar í lok greinarinnar, spenntist ég allur upp og fór viðstöðulaust að pæla.

Þarnar eru nokkrar alhæfingar sem mig langar til að velta fyrir mér:

a) Við veljum öll ákveðna leið til að vera í þessum heimi.

b) Við eyðum helmingi ævi okkar í að leita eftir öllu því RÉTTA.

c) Sannleikurinn er sá að það er ekkert rétt eða rangt; það er allt hugarástand.

d) Það er grundvöllur mannlegs eðlis að missa áhugann á að gera það sem þér líður ekki vel með.

Það skemmtilega við alhæfingar er að það þarf ekki nema eina sanna fullyrðingu sem er í mótsögn við alhæfinguna til að sanna að hún sé röng.

a) Við veljum öll ákveðna leið til að vera í þessum heimi.

Þarna er höfundur ekki að halda því fram að við getum einhverju ráðið um það hvar við fæðumst eða við hvaða aðstæður, heldur að við getum valið okkar farveg í lífinu. Ég vildi óska að þetta væri sönn alhæfing, en ef hún er sönn þýðir það að þrældómur og nauðung sé ekki til. Ef hægt er að sýna fram á það að ein manneskja í heiminum hafi ekki þetta sjálfsagða val fyrir sjálfa sig; þá þýðir það að þessi fullyrðing sé ósönn, og ekki nóg með það, heldur að eitthvað mjög alvarlegt sé að í þessum heimi . Eitthvað sem þarf að laga. Reyndar er spurning hvort að fólk velji sína eigin leið þegar það lætur undan hópþrýstingi eða gerir hluti til þess eins að vera í uppreisn gegn yfirvaldi, eða þegar það hlíðir yfirvaldinu í einu og öllu. Þetta er í raun grundvallarspurning um frelsið. Hvað er það sem gerir okkur frjáls, annað en það að eiga kost á vali?

b) Við eyðum helmingi ævi okkar í að leita eftir öllu því RÉTTA.

Reyndar er sjálfsagt misjafnt hvort að fólk eyði helmingi, smáhluta eða allri ævinni í að leita eftir öllu því RÉTTA. Sumir gefast kannski fljótt upp, aðrir verða saddir þegar þeir hafa étið það sem að þeim er rétt, en svo eru það enn aðrir sem fá aldrei nóg, og svo að lokum sá hluti sem er ekki viss um hvort að það sem hann hafi sé það rétta, og er ennþá leitandi og gerir það hugsanlega alla sína ævi. Ég get auðveldlega sætt mig við þá hugmynd að ég sé að leita eftir því rétta í lífinu fyrir sjálfan mig og þá sem mér er annt um, en á samt erfiðara með að sjá fyrir mér hvort ég sé að leita eftir ÖLLU því rétta. Það þætti mér dæmi um töluvert miklar öfgar - að leita sér sífellt að rétta bílnum, húsinu, sundlauginni, veðrinu, og svo framvegis, - það er að segja svona efnislegum hlutum, en efnislegir hlutir eru þannig í eðli sínu að þeir breytast stöðugt. Þegar þú hefur loks náð þér í rétta efnislega hlutinn, þá eins og vax, umbreytist hann í eitthvað annað - en ekki með neinum innri breytingum endilega, heldur þeirri staðreynd að það er búið að búa til eitthvað nýtt og betra í staðinn. Aftur á móti er ýmislegt 'rétt' sem gott er að leita eftir, en ég er ekkert viss um að allir leiti eftir. Til dæmis efast ég um að forhertur bankaræningi leiti eftir því að gefa rétt til baka. Einnig efast ég um að knattspyrnumaður sem fær víti, sparki honum laust að markmanni andstæða liðsins af því að honum finnst það rétt, vegna þess að hitt liðið er búið að vera miklu betra í leiknum.

Aftur á móti trúi ég því að manneskjan hafi tilhneigingu til að sækjast í hið góða (ekkert endilega hið rétta) þegar það hefur fengið einhverja nasasjón af hvað þetta góða er.

Segjum að við séum í verslun og fáum vitlaust gefið til baka, í staðinn fyrir að fá kr. 500,- fáum við óvart kr. 5000,- Við vitum að það væri rétt af okkur að leiðrétta mistökin, en okkur gæti verið nákvæmlega sama og stungið seðlinum í vasann. Ef við vitum hins vegar að það sé gott, frekar en rétt að skila peningnum, þá erum við líklegri til þess að gera það, því að sá sem kannast við það sem gott er og skilur af hverju það er gott, leitast við að framfylgja því. Vonlaust sjálfsagt að sanna það, en ég held að þetta sé satt.

c) Sannleikurinn er sá að það er ekkert rétt eða rangt; það er allt hugarástand.

Þarna hefur hann Rahul einfaldlega bent á það sama og ég var að benda á, en með miklu sterkara orðalagi. Er það virkilega satt að rétt og rangt séu ekki til, að þarna sé einungis um hugarástand að ræða? Segjum að það sé rigning úti. Við göngum út í rigninguna og regnið fellur á andlit okkar. Við opnum munninn og lokum augunum, leyfum dropunum að trítla á tungunni og njótum rigningarinnar. Ef einhver kæmi og segði mér að það væri ekki rigning, heldur væru þetta aðeins dropar úr garðslöngu nágrannans, væri þá staðhæfing hans annað hvort rétt eða röng, eða bara sönn eða ósönn? Ef staðhæfing 'einhvers' hljómaði svona: "Það er engin rigning. Það sem þú heldur að sé rigning eru bara dropar úr garðslöngu nágrannans," þá gætir þú dæmt um hvort að fullyrðingin sé sönn eða ósönn. Aftur á móti ef 'einhver' segði: "Það er rigning engin og garðslanga úr dropum nágrannans," þá myndir þú átta þig á að þessi setning getur hvorki verið sönn né ósönn, enda er hún bara bull þar sem að hún er vitlaust sett saman. Þannig verður setningin röng. Með þessu móti má segja að setningar geti verið réttar og rangar, og ef setningar eru eitthvað annað en hugarástand (sem má reyndar deila um), þá vitum við um eitthvað sem er ekki hugarástand og er samt annað hvort rétt eða rangt.

d) Það er grundvöllur mannlegs eðlis að missa áhugann á að gera það sem þér líður ekki vel með.

Þegar talað er um grundvöll mannlegs eðlis er átt við eitthvað sem á við um allar manneskjur. Er það satt að allar manneskjur missi áhugann á að gera það sem þeim líður ekki vel með að gera? Til dæmis ef ég væri að spila knattspyrnu af því að pabbi var svo góður knattspyrnumaður og dreymir um að sonur hans verði allt sem hann varð aldrei, þýðir það að ég verði aldrei góður knattspyrnumaður af því einfaldlega að mér líður ekkert sérlega vel á knattspyrnuvellinum og finn mig ekki í leiknum sem slíkum? Ef svarið er já við þessu (sem ég held að sé rétta svarið), get ég þá ekki spurt stærra og farið í skólana: Ef börnum eru kennd fög sem þeim líður ekki vel með, munu þau þá missa áhugann á þeim strax og skyldunámi lýkur, og jafnvel áður? Ef svarið er já við þessu, þá er nokkuð ljóst að við þurfum að finna strax eitthvað fyrir blessuð börnin að gera sem þeim líður vel með, öllum sem einu, og ef tekst að finna þetta að minnsta kosti eina fyrir hvert barn, þá muni því líða vel og áhugi vaxa og dafna með því verki sem það er að sinna. Og þegar við kíkjum á enn stærra samhengi, fagmenntun og störf fólks - þá á það sama við. Manneskjan verður ekki hamingjusöm fyrr en hún finnur eitthvað sem henni líður vel við stunda.

Þýðir þetta að við ættum kannski að beita aðferðum atvinnumarkaðarins á barnaskólana? Bjóða börnum vinnu, og gefa þeim svigrúm til að hugsanlega búa til ný störf sem að öðrum hefur ekki dottið í hug fyrr?

Svona spenntur getur maður orðið fyrir pælingum sem birtast á óvæntum stöðum. Þessi blessaða heimspeki er alls staðar. (Nú þarf glöggur lesandi aðeins að finna eitt dæmi um stað þar sem heimspekin er ekki, til að afsanna fyrirsögn greinarinnar.)

Athugasemdir

[Hafrún Kristjánsdóttir, 27.2.2007 kl. 21:34]

A þarf ekki endilega að vera röng er það.  Ég vel mér að búa í húsinu sem ég bjó í þegar brotist var inn og mér var rænt/nauðgað/e.tc.  Ef ég hefði valið að búa annarstaðar hefði þetta ekki gerst.  Einhverstaður velur maður eitthvað sem á endanum leiðir til nauðgunar/ráns.  Ég er þó alls ekki að segja að valið hafi verið rangt á sínum tíma. Þ.a.l. er ég ekki að segja að þeim sem er nauðgað velji það að vera nauðgað svo það sé á hreinu eða að hann geti eitthvað af því gert. 

Við erum alltaf að velja allan daginn alla daga og það leiðir okkur eitthvað.  Við getum ekki alltaf vitað hvert það leiðir okkur.  Ég gæti sagt að ég velji það að fara út úr húsi á morgnanna og velji þá þann möguleika að slasast á leið minni í vinnu.  Ég gæti valið það að liggja upp í rúmi allan daginn alla daga og velja þá að slasast ekki en um leið vel ég þann möguleika að fá t.d. legusár

..... þú ert heimspekingur, er ég á réttri leið með þetta?

[Hrannar Baldursson, 27.2.2007 kl. 22:58]

Takk fyrir þessar skemmtilegu vangaveltur Hafrún. Vissulega veljum við og erum frjáls upp að ákveðnu marki, en síðan grípur eitthvað inn í sem að við einfaldlega ráðum ekki við - ætli mætti ekki kalla það 'grimmdaraflið'; en svo eftir að við verðum fyrir slíku 'grimmdarafli' getum við valið að lifa lífinu að ákveðnu marki, ef til vill þar til þetta afl skerst aftur í leikinn. Þetta grimmdarafl getur verið í ýmsu formi. Til dæmis sem rán, nauðgun, náttúruhamfarir, sjúkdómar, o.s.frv. Sú manneskja sem er meðvituð um að grimmdaraflið geti sett allt úr skorðum hefur þrátt fyrir allt það val að lifa lífinu þrátt fyrir það, reyna að koma í veg fyrir að það gerist aftur eða í öðru formi, eða einfaldlega gefist upp á þessu þar sem að þetta grimmdarafl er svo erfitt viðureignar. 

Annars er ég ekkert endanlegt yfirvald til að segja um hvort að við séum á réttri leið eða ekki. Það að vera heimspekingur snýst held ég meira um að vera tilbúin/n til að velta því og nánast hverju sem er fyrir sér, og einsetja sér að hugsa vel, kannast við eigin takmarkanir og vera reiðubúin/n til að endurmeta eigin skoðanir, og jafnvel þekkingu, komi nýjar upplýsingar eða hugmyndir fram.  

[Oddur (IP-tala skráð) 28.2.2007 kl. 18:54]

Áhugaverðar pælingar Hrannar. En ég hef verið að hugsa, af hverju á maður svo erfitt að hugsa eitthvað nýtt? Hugsa út fyrir kassann. Maður er alltaf að hugsa eitthvað sem hefur verið hugsað áður. T.d. tónlistarmenn eru stöðugt að semja eitthvað sem líkist einhverju og alltaf erfiðara að finna eitthvað nýtt. Eða vísindamaður að finna upp eitthvað, eða bara venjuleg manneskja sem vill komast frá því að vera eins og allir aðrir.

Að vera opinn fyrir öllu nýju sem fram kemur fyrir mann? 

[Hrannar Baldursson, 28.2.2007 kl. 19:12]

Það er nú lítið mál að forðast það að vera eins og allir aðrir. Vertu bara þú sjálfur. Einbeittu þér að því sem þér finnst áhugavert, hvort sem um hugsanir, verk, störf, leiki eða íþróttir er að ræða. Hugsanlega er leiðin að frelsinu í gegnum dygðina, þ.e.a.s. ná góðum tökum á ákveðnu viðfangsefni og gera það svo vel. Svo er það spurning; ertu ekki að hugsa eitthvað nýtt þegar þú skrifar spurninguna og undrast hérna á blogginu um það hversu erfitt getur verið að hugsa eitthvað nýtt? Mín reynsla er sú að nýjar hugsanir fara að spretta fram þegar samræða er hafin, eða skoðanaskipti rétt eins og þessi. 

Tveir hugar eru líklegri til að skapa eitthvað nýtt saman heldur en ef aðeins einn hugur stendur að verki.  Hvað heldur þú? Erum við að móta nýja hugsun með því að ræða þetta? Samræður eru eins og jazz, sköpunin kemur þegar þér tekst að hræra saman tilfinningu, listræna hæfileika og viðfangsefni saman - og þegar þér hefur tekist að tjá hana; því að það má í raun segja að hugsun sem hefur ekki verið tjáð, er hugsun sem ekki hefur orðið til.